کد مطلب:34640 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:19

گنجینه پرسمان » اعتقادات

منظور از صفات ذات و صفات فعل خداوند چيست و چه تفاوتهائي دارند ؟

«صفات ذات» اوصافي است كه در رابطه با خود خدا در نظر گرفته ميشود و براي اتّصاف او به آن صفات، نياز به لحاظ چيزي جز ذات او نيست؛ يعني اگر موجودي جز ذات اقدس خدا موجود نباشد، باز ميتوان او را به اين صفات متصف كرد؛ مثلاُ ميتوان گفت او حيّ، عالم، قادر، سميع، بصير و... است.

ريشه و اساس صفات ذات، سه تاست حيات، علم و قدرت؛ گرچه با تحليل دقيق ميتوان علم و قدرت را به حيات استناد داد و آن را مبدأ علم و قدرت دانست. از اين رو، از حيات، به«أمّ الاسماء» ياد ميشود. بنابراين، صفات ديگري نيز كه به نام صفات ذات مطرح ميشوند، به يكي از صفات اصلي بر ميگردند.

صفات ذات، عين يك ديگر و نيز عين ذات هستند و تغايري با آن ندارند؛ بلكه تغاير آنها فقط در مفهوم است؛ نه در مصداق.

«صفات فعل»، اوصافي است كه از فعل خدا يعني موجودات ممكن (مانند انسان، فرشته، حيوان، جماد و ...) انتزاع ميشود؛ نه از ذات. از اين رو، صفت فعل، رابطه خدا را با جهان خلقت بيان ميكند و تا چيزي غير از ذات خدا فرض نشود، واجب تعالي به آن صفات، متصف نميگردد.

بنابراين، بايد چيزي غير از ذات الاهي لحاظ كرد و نيز رابطه او را باآن غير در نظر گرفت و پس از ملاحظه اين رابطه، آن صفت را به خدا نسبت داد؛ مانند اسناد وصف خالقيت و رازقيت و... به خداوند و خواندن او به اسمهاي خالق و رازق و ... كه در دعاي جوشن كبير و غير آن آمده است. بر اين اساس، پيش از آن كه خداوند، چيزي را خلق كند، به او «خالق» گفته نميشود؛ چنان كه قبل از روزي دادن، به او «رازق» اطلاق نميگردد يا پيش از حيات بخشيدن و ميراندن، به او«محيي» و «مميت» گفته نميشود و ... . از اين رو است كه ميگويند صفات فعل، زايد بر ذات است.

گفتني است ريشه تمام اوصاف فعلي، همان صفات ذاتي است كه عين ذات خدا و نيز با قطع نظر از هر چيز ديگر، براي خدا ثابت است.

از دقت در تعريف صفت ذات و صفت فعل، ميتوان به فرقهاي متعددي بين آنها پي برد؛ از جمله اين كه چون صفت ذات، عين ذات است، حكم ذات رادارد و قهراً مانند ذات خداي سبحان نامحدود است؛ چنان كه امير المؤمنين ميفرمايد «الذي ليس لصفته حدّ محدود»؛ [خدايي كه صفاتش نامحدود است.] (نهج البلاغه/خطبه،1)

بنابراين، موجود محدود، قدرت ادراك و شهود كنه صفات ذاتي خداوند را ندارد، هر چند كه آن موجود، انسان كامل باشد و چون اكتناه ذات و صفات ذات محال است، لاجرم نميتوان وصفي راكه براي اشاره به ذات يا صفت ذاتي خداي سبحان است، براي مخلوقات او به كار برد.

---

آية الله جوادي آملي

علي(ع) مظهر اسماي حُسناي الاهي